PUBLICYSTYKA

JĄKANIE- krótki przewodnik dla rodziców

CO TO JEST JAKANIE? Jąkanie - zaburzenie mowy objawiające się przeważnie niezamierzonym przerywaniem, "zacinaniem się", powtarzaniem wypowiedzi, zniekształcaniem sylab bądź całych słów. (wikipedia) Jąkanie może występować jako zwykła niepłynność mowy, którą przejawia każdy z nas np. podczas występów publicznych z powodu tremy oraz jako zaburzenie płynności mowy, które powinno być poddane terapii. W zależności od okresu życia w jakim to zaburzenie może się pojawić mówimy o: rozwojowej niepłynności mowy jąkaniu wczesnodziecięcym jąkaniu Rozwojowa niepłynność mowy pojawia się najczęściej, jak sama nazwa mówi we wczesnym okresie rozwoju mowy dziecka. Zdarza się, że małe 2,3 letnie dzieci "zacinają się". Skąd ten problem z płynnością mowy? Otóż mało sprawny jeszcze aparat oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny dziecka nie nadąża za rozwojem jego mózgu. Dziecko ma dużo do powiedzenia, lecz jego mało sprawne ciało nie nadąża dokonać odpowiedniej koordynacji oddychania, fonacji i artykulacji. Co mogą zrobić rodzice? Przede wszystkim bawić się z dzieckiem w śmieszne minki, dmuchanie na wiatraczki, świece, robienie baniek mydlanych, śpiewanie piosenek. Zabawa, zabawa, zabawa. Ważnym jest, aby nie zwracać dziecku uwagi na sposób jego mówienia i nie wyśmiewać go oraz nie prosić o powtórzenie wyrazu poprawnie, aby nie utrwalać nieprawidłowych nawyków Zadbać o czas dla dziecka- cierpliwie słuchać, co ma do powiedzenia, zachowując kontakt wzrokowy Skonsultować się z logopedą, specjalizującym się w jąkaniu, aby uzyskać dodatkowe informacje o postępowaniu z dzieckiem i monitorować ten rodzaj niepłynności, ponieważ niewłaściwe postępowanie oraz inne czynniki przyczyniające się do powstania jąkania mogą spowodować pojawienie się u dziecka jąkania wczesnodziecięcego a następnie jąkania Jąkanie wczesnodziecięce pojawia się najczęściej u dzieci przedszkolnych wymaga konsultacji logopedycznej. Jeśli zaobserwowaliście państwo u swojego dziecka powtórzenia sylab, wyrazów, trudności w starcie mowy, trudności z oddychaniem do mówienia i inne nieprawidłowości podczas realizacji wypowiedzi skonsultujcie się z logopedą, specjalizującym się w jąkaniu, aby otrzymać niezbędne wskazówki do pracy z dzieckiem w domu. Jąkanie- rodzaje. Wg. Zbigniewa Tarkowskiego występują cztery rodzaje czynników, wg których można sklasyfikować jąkanie. Należą do nich czynniki: Lingwistyczne Fizjologiczne Psychologiczne Socjologiczne. Jąkanie w ujęciu lingwistycznym można scharakteryzować jako niepłynność mówienia charakteryzująca się: powtarzaniem głosek, sylab, wyrazów lub fraz( aaaaparat; mama masło, wagon     wagon) przeciąganiem (apaaarat), pauzowaniem (niezamierzone przerwy podczas wypowiedzi), blokowaniem, wtrącaniem embolofrazji (ten no, no, no, Paweł...), poprawianiem wypowiedzi, tachylalią (zbyt szybkie tempo mówienia), bradylalią (zbyt wolne tempo mówienia) dysrytmią (nieregularne tempo mówienia). (Z. Tarkowski, 2005, za L. Kaczmarek, 1981). Jeśli niepłynności mowy występują na początku wypowiedzi mówimy wtedy o jąkaniu na starcie, jeśli zaś w środku, o jąkaniu " w toku" (Z. Tarkowski, 2005, za Z. Engiel, 1976). Jąkanie w ujęciu fizjologicznym to zaburzenie płynności mówienia spowodowane spastycznymi ruchami mięśni, które biorą udział w artykulacji. Najczęściej stosowanym przez logopedów i opisanym przez Irenę Styczek w Logopedii (1979) jest podział na: jąkanie toniczne, gdzie dominują skurcze krótkie, spazmatyczne n.p. p-p-p-palto jąkanie kloniczne, ze skurczami powtarzającymi się z mniejszym natężeniem n.p. pa-pa-pappalto kloniczno-toniczne- z przewagą jednego z nich Zbigniew Tarkowski (1999) podaje inny podział stosując jako jego kryterium miejsce pojawienia się skurczów: jąkanie oddechowe, gdy skurcze pojawiły się w aparacie oddechowym jąkanie fonacyjne, gdy skurcze pojawiły się w aparacie fonacyjnym jąkanie artykulacyjne, gdy skurcze pojawiły się w aparacie artykulacyjnym Kolejnym czynnikiem, decydującym o rodzaju jąkania jest kryterium psychologiczne, dotyczące osoby jąkającej się a zwłaszcza jej obrazu siebie, poziomu lęku i stresu, oraz poczucia własnej wartości. Biorąc pod uwagę kryterium lęku przed mówieniem czyli logofobię Zbigniew Tarkowski (1999, s. 465) dzieli jąkanie na: neurotyczne, kiedy występuje lęk przed mówieniem preneurotyczne- bez lęku przed mówieniem Wreszcie ostatnim czynnikiem sprzyjającym niepłynności mowy w postaci jąkania to czynniki socjologiczne, dotyczące komunikacji interpersonalnej. Ważną uwagą może być ta, że jąkanie może, w myśl tego kryterium pojawiać się w pewnych sytuacjach komunikacyjnych a w innych nie. W sytuacji tzw. Stresu komunikacyjnego, którym może być na przykład wystąpienie przed publicznością, jąkanie może pojawić się ze zdwojona siłą, stąd tez ważne jest, aby mieć świadomość, że jąkanie to nie trwała, ale okresowa dysfunkcja. (Z. Tarkowski, 2005). Stopnie jąkania. Jąkanie jest zaburzeniem dynamicznym, sytuacyjnym i okresowym. Rozwój tego zaburzenia można charakteryzować jako: lekkie, średnie lub znaczne. (M. Skorek, 2005). Pierwsze i najbardziej łagodne stadium jąkania, w którym nie obserwuje się wielu objawów to jąkanie w stopniu lekkim. Najczęściej występują tu liczne powtórki o charakterze niespastycznym, które tylko nieznacznie zakłócają proces porozumiewania się. Dziecko nie ma lęku przed mówieniem, a objawy występują tylko w stanie podniecenia, zmęczenia lub, gdy jąkający się chce mówić dużo i szybko. Jąkanie w stopniu średnim, jąkanie tłumione lub początek jąkania jest drugim jego stadium. Objawy, manifestujące się głównie przeciąganiem głosek występują stale i często. Objawom towarzyszy napięcie mięśniowe a dziecko zdaje sobie sprawę ze swojego problemu i chce się mu przeciwstawić, co powoduje nasilenie objawów. Zdecydowane jąkanie, to jąkanie w stopniu znacznym, które jest ostatnim ze stadiów jego rozwoju. Skurcze i ruchy im towarzyszące utrwalają się i przechodzą w nawyki. W czasie mówienia wzmaga się blokowanie, któremu towarzyszy wyraźne napięcie mięśniowe oraz logofobia. Przyczyny jąkania. Przyczyny jąkania nie są jednoznaczne. Według wielu autorów zaburzenie to nie jest jednostką chorobową a jedynie zespołem pewnych objawów. W oparciu o liczne opracowania, teorie na temat przyczyn jąkania można podzielić na cztery grupy (E. Minczakiewicz, 1997, s. 107): 1.Teorie rozwojowe (W. Johnson, Van Riper, M. Chęciek)- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy na skutek specyficznych czynników oddziałujących na dziecko np. bezustanne korygowanie wymowy, karcenie dziecka, nękanie powtórzeniami. 2.Teorie organiczne, fizjologiczne (E. Boome)- jąkanie jest wynikiem różnic konstytucjonalnych lub neurologicznych w centralnym układzie nerwowym; utożsamiają jąkanie z dysfunkcją koordynacji mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych 3.Teorie neurotyczne (H. Fernau-Horn)- jąkanie jest nerwicą. 4.Teorie psychologiczne- (M. Chęciek i in.)- jąkanie jest reakcją nabytą; jest zaburzeniem psychosomatycznym, w którym czynniki pierwotne są natury psychicznej a wtórne fizjologicznej. 5.Teorie behawioralne- jąkanie jest wyuczonym zachowaniem 6.Teorie lingwistyczne- jąkanie jest niezbornością myślenia i mówienia- myślenie wyprzedza mówienie INNE CZYNNIKIWYWOŁUJĄCE JAKANIE: DZIEDZICZNOŚĆ-czynnik predysponujący URAZY-czynnik wyzwalający UTRWALANIE-czynnik wzmacniający RODZICU! JEŚLI KTÓRYŚ Z WYMIENIONYCH OPISÓW PRZYPOMINA MOWĘ TWOJEGO DZIECKA ZGŁOŚ SIĘ DO LOGOPEDY, ABY ROZPOCZĄĆ TERAPIĘ. Terapia jąkania. Terapia jąkania według Zbigniewa Tarkowskiego obejmuje dwie grupy zadań: trening płynności mówienia i psychoterapię. Trening płynności mówienia podzielić można na metody bezpośrednie, w których stosuje się wiele technik płynności mówienia, pośrednie, które nie zawierają ćwiczeń mowy, ale poprawa płynności mówienia następuje poprzez oddziaływanie na środowisko domowe lub szkolne oraz metody kompleksowe, które łączą metody terapii bezpośredniej i pośredniej. Wśród metod bezpośrednich wymienić można metodę Echo, rytmizację mówienia, techniki oddychania, technikę delikatnego startu mowy, technikę przedłużonego mówienia. (M.Chęciek, za Z. Tarkowski). Metody psychoterapeutyczne stosowane w leczeniu jąkających się to: hipnoterapia, psychoterapia treningowa, proste ćwiczenia pozytywne, trening negatywny, relaksacja, desensytyzacja, psychoanaliza, psychodrama. Obecnie zaleca się łączenie obu grup metod. JAK POMÓC DZIECKU, KTÓRE SIĘ JĄKA- KILKA RAD DLA RODZICÓW 1.Pozbądź się poczucia winy za jąkanie Twojego dziecka. Jeśli Twoje dziecko zaczęło się jąkać, a Ty wiążesz To z jakąś konkretną sytuacją z Waszego życia (zmiana szkoły, śmierć kogoś bliskiego, przeprowadzka itp.), to wytłumacz sobie, że To nie jest Twoja wina i udaj się, czym prędzej do specjalisty, który zajmie się problemem Twojego dziecka. 2. Nie złość się ani na dziecko, ani siebie ani na nikogo, za to, co się stało. Gniew nie pomoże dziecku w rozwiązaniu jego problemów. 3. Pogódź się z jąkaniem Twojego dziecka. Łatwiej będzie Ci wtedy dostrzegać sukcesy terapii Twojego dziecka niż jego porażki. 4. Nie wstydź się jąkania Swojego dziecka. Przecież nie zaniedbujesz go, wiesz jak mu pomóc i pomagasz, stosując się do zaleceń logopedy. 5. Słuchaj tego, co mówi a nie jak mówi Twoje dziecko. Koncentrowanie się na treści wypowiedzi pomaga zredukować Twoje nieświadome reakcje na niepłynność mowy Twojego dziecka. 6. Dbaj o kontakt wzrokowy przez cały czas Waszej rozmowy. Dziecko poczuje się wtedy akceptowane i wysłuchane bez względu na pojawiające się trudności w płynności jego wypowiedzi. 7. Zapewniaj dziecko, że masz dużo czasu na wysłuchanie tego, co chce powiedzieć. Wiesz przecież, że warunkiem dobrych efektów terapii jest zwolnienie tempa mowy Twojego dziecka. 8. Nie przerywaj wypowiedzi swojego dziecka. Dziecko powinno mieć poczucie bezpieczeństwa podczas mówienia. 9. Sam mów do dziecka wolno. 10. Uprzedzaj dziecko o zmianach, informuj o planach, ostrzegaj i przygotowuj do ważnych wydarzeń. To pozwoli mu poradzić sobie ze związanymi z tym emocjami i zdenerwowaniem. 11. Współpracuj z nauczycielami uczącymi Twoje dziecko, pedagogiem, psychologiem, aby wprowadzić wspólne zasady pracy z Twoim dzieckiem. W ten sposób uzyska ono kompleksową pomoc. ZAAKCEPTUJ FAKT NIEPŁYNNOŚCI MOWY DZIECKA. NIE BÓJ SIĘ TEGO STANU. LĘK RODZICA POGŁĘBIA LĘK DZIECKA STWARZAJ DOGODNE WARUNKI DO KOMUNIKACJI- NIE SPIESZ SIĘ POŚPIECH POGŁĘBIA STRES. W STRESIE KAŻDY SIĘ JĄKA TRENUJ PŁYNNOŚC MÓWIENIA. ZWRACAJ SIĘ DO DZIECKA POWOLI, ZACHOWUJĄC KONTAKT WZROKOWY DAWAJ DZIECKU WSPARCIE, NIE KRYTYKUJ. NIKT TEGO NIE LUBI TERAPIA JĄKANIA TO DŁUGOTRWAŁY PROCES, KTÓRY WYMAGA WSPÓŁPRACY CAŁEGO ŚRODOWISKA, W KTÓRYM ŻYJE DZIECKO ZWŁASZCZA RODZINY Opracowała: Marianna Głębocka-Czarniecka- logopeda Literatura: Balejko A. (1997), Porozmawiajmy o jąkaniu. Odpowiedzi na listy, Białystok Byrne R. (1989), Pomówmy o zacinaniu, PZWL, Warszawa Chęciek M. (1993), Jąkanie [w:] T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zalewski (red.), Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, UMCS, Lublin Chęciek M. (1997), Etapy terapii w zmodyfikowanym programie psychofizycznej terapii jąkających się, "Logopedia" nr 24 Chęciek M. (1999), Etapy terapii w zmodyfikowanym programie psychofizycznej terapii jąkających się, "Logopedia" nr 26 Chęciek M. (oprac. 2001), Kwestionariusz Cooperów do oceny jąkania. Instrukcja. Wydawnictwo Fundacji "Orator", Lublin Chęciek M. (2004), Techniki przedłużonego mówienia oraz delikatnego startu mowy wciąż aktualne, "Śląskie Wiadomości Logopedyczne", Katowice Chęciek M. (2005), Cała prawda o jąkaniu, "Psychologia w szkole" nr 3 Chęciek M. (2005), Różne oblicza niepłynności mówienia, "Logopedia" nr 34 Demel G. (1978), Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa Kamińska D. (2006), Wspomaganie płynności mowy dziecka- profilaktyka, diagnoza, terapia jąkania wczesnodziecięcego, "Impuls", Kraków Kostecka W. (2000), Dziecko i jąkanie. Poradnik dla rodziców, nauczycieli, logopedów, PTL Zarząd Główny, Lublin Minczakiewicz E. M. (1997), Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia, Wydawnictwo Naukowe A.P., Kraków Skorek E. M. (2005), Z logopedią na Ty. Podręczny słownik logopedyczny, "Impuls", Kraków Styczek I. (1979), Logopedia, PWN, Warszawa Surowaniec J. (1996), Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków Tarkowski Z. (1997), Jąkanie wczesnodziecięce, WSiP, Warszawa Tarkowski Z. (1999), Jąkanie. Giełkot [w:] T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Z. Tarkowski (red.), Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole

czwartek, 18 cze 2009, Marianna Głębocka-Czarniecka - logopeda